We wpisie „Joga w myśli indyjskiej” wskazałem szerszy kontekst filozofii indyjskiej, w którym funkcjonuje joga. Aby dopełnić obraz jogi w kulturze Indii, warto przyjrzeć się jej znaczeniu ze względu na cel i efekt.
Odwołam się tu do postaci Patańdżalego, mędrca chyba bardziej mitycznego niż rzeczywistego, przedstawianego w postaci pół-człowieka, pół-węża. Zwyczajowo Patańdżalemu przypisuje się autorstwo trzech tekstów: traktatu o ajurwedzie, traktatu o jodze i komentarza do gramatyki. Patańdżali jest uosobieniem bardzo żywego w tradycji Indii ideału wielkiego mędrca (mahariszi). Z naszej perspektywy można by go nazwać człowiekiem renesansu – człowiekiem o wszechstronnej wiedzy, poświęconemu rozwojowi i poznaniu, badaczem siebie i świata. Dlatego przypisuje się mu mistrzostwo w trzech kluczowych dziedzinach: medycynie, gramatyce i jodze.
Ajurweda
Tradycyjna medycyna indyjska – podobnie jak joga wywodzi się z najstarszych czasów kultury Indii, z okresu wedyjskiego. Jej źródłem jest Atharvaweda. Celem ajurwedy było zapewnienie człowiekowi zdrowia. Jej działanie skupia się przede wszystkim na zapobieganiu chorobie poprzez utrzymanie harmonii zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Człowiek jest tu rozpatrywany jako część świata. Dlatego lekarze ajurwedyjscy analizują nie tylko symptomy ciała i ducha, ale również otoczenie, w jakim człowiek funkcjonuje, oraz to, czym się żywi. Narzędziami ajurwedy są: dieta, zioła, oddziaływanie kamieni i metali, zabiegi oczyszczające, masaże, gimnastyka. Tą gimnastyką są ćwiczenia hatha-jogi.
Gramatyka
Mistrzostwo w tej dziedzinie postrzegane było w Indiach za bardzo ważne dla rozwoju i harmonii człowieka, pozwalało bowiem na precyzję wypowiedzi. Ta umożliwiała zachowanie harmonii i czystość w komunikacji międzyludzkiej. Precyzja języka była formą kształtowania jaźni (svadhaya). Mistrzowie doskonalili się w gramatyce również ze względu na konieczność poszukiwania jak najlepszego sposobu wyrażania prawd duchowych. Riszi troszczyli się o to, by swe doświadczenie transcendentne wyrazić słowami tak, aby tych, którzy poszukują ostatecznej prawdy ,doprowadzić do tego samego doświadczenia. Dlatego traktaty o wiedzy duchowej pisano w postaci krótkich i niezwykle precyzyjnych sentencji, zwanych sutrami.
Joga
Służyła w pierwszym rzędzie rozwojowi duchowemu. Celem jogi było badanie świadomości i jej przekształcenie tak, aby mogła poznać Absolut. Proces ten polega na oczyszczaniu świadomości z wszelkich przeszkód zwanych uciążliwościami (kleśa) i poruszeniami (citta-vrtti) i odkryciu czystej jaźni (Atmana) W rozumieniu zachodnim Atman jest boską częścią człowieka, a więc duszą. Jak niejednokrotnie już pisałem, w obrębie jogi funkcjonuje olbrzymia ilość praktyk i technik służących osiągnięciu celu, a najpopularniejsza na zachodzie hatha-joga jest jedną z nich. Niezależnie od tego, jakie stosujemy techniki, joga, podobnie jak ajurweda, rozpatruje człowieka całościowo, nie wyrywając go z otocznia, w jakim funkcjonuje. Człowiek jest traktowany jako cząstka wszechświata do tego stopnia, że stanowi z nim absolutną jedność. Dlatego wśród zaleceń jogi znajdziemy takie, które odnoszą się do funkcjonowania w świecie oraz obejmują dbałość o rozwój i harmonię wszystkich poziomów egzystencji – ciała, umysłu i ducha.
Ajurweda dba zatem o nasze ciało. Precyzja języka doskonali nasz umysł. Joga służy rozwojowi ducha.