Przeglądając internet pod kątem jogi dla zaawansowanych, nader często można znaleźć opisy bardzo trudnych pozycji jogi lub ich sekwencji. Dotyczy to szczególnie bardzo popularnych w sieci filmów. Trzeba przyznać, że ich wykonanie wymaga niezwykłej sprawności i opanowania ciała, co często przekracza zdolności przeciętnego śmiertelnika i większości osób regularnie praktykujących jogę. Z tego punktu widzenia można nazwać je zaawansowanymi. Czy jednak jest to zaawansowana joga? Na czym polega zaawansowanie w jodze? Pewne refleksje na ten temat przyszły do mnie podczas ostatnich rozważań na temat mechanizmów regulacji napięcia mięśniowego i praktyki asan.
Wiemy już, że napięcie mięśniowe regulowane jest przez układ nerwowy za pomocą częstotliwości impulsów nerwowych (Techniki jogi a fizjologia układu nerwowego). Duże napięcie mięśniowe wymaga dużej aktywności układu nerwowego. Proces relaksacji polega na wyciszeniu układu nerwowego, co skutkuje obniżeniem napięcia. Ową aktywność układu nerwowego można obserwować za pomocą zapisów EEG. Zapis aktywności bioelektrycznej mózgu, czyli fal mózgowych był przedmiotem szerokich badań, którym poddawano ludzi wykonujących rozmaite czynności. Stąd wyłonił się spójny obraz aktywności układu nerwowego, potwierdzający w moim przekonaniu teorię jogi.
Poniżej przedstawiam opis charakterystyki fal mózgowych zaczerpnięty z Wikipedii:
Fale gamma
Powyżej 40 Hz, do 80–100 Hz, rytm gamma towarzyszy działaniu i funkcjom motorycznym. Ośrodki mózgowe biorące udział w wyobrażaniu ruchu komunikują się ze sobą na częstotliwości 40 Hz w określonej kolejności, a potem dopiero pojawia się „błysk” aktywności gamma w ośrodku mózgowym zawiadującym wykonaniem ruchu.
Fale beta
Od 12 do ok. 28 Hz, mała amplituda, zdesynchronizowane – rytm gotowości, charakteryzuje szczególnie zwykłą codzienną aktywność, percepcję zmysłową i pracę umysłową […].
Fale alfa
Od 8 do 13 Hz, zmienna amplituda – spoczynkowy, charakterystyczny dla stanu relaksu, odprężenia, gdy leżymy z zamkniętymi oczami, przed zaśnięciem i rano po przebudzeniu. Wykorzystywany w technikach szybkiego uczenia się.
Fale theta
Zakres o częstotliwości 4–7 Hz. Fale theta są najczęściej występującymi falami mózgowymi podczas medytacji, transu, hipnozy, intensywnego marzenia, intensywnych emocji. Świadomość przy tej częstotliwości pozwala na kontrolowanie bólu fizycznego, a w skrajnych przypadkach nawet krwawienia. Dla tej częstości tok myśli staje się niespójny i zanikają związki logiczne, co wyraźnie widać na przykładzie myślenia w czasie marzeń sennych.
Fale delta
Od ok. 0,5 do 3 Hz, wysoka amplituda – występują w stanie najgłębszego snu, podczas głębokiej medytacji […].
Powyższy opis aktywności bioelektrycznej mózgu w zasadzie obrazuje to, co postuluje joga, tj. powściągnięcie poruszeń świadomości (JS I.2) zarejestrowane jako spadająca częstotliwość impulsacji. Stan normalnej aktywności życiowej charakteryzuje aktywność na poziomie beta (fale beta). Jest to poziom, na którym funkcjonujemy przez większość normalnego życia. Angażując się w intensywny wysiłek fizyczny związany z aktywnością motoryczną, powodujemy zwiększenie pobudzenia neurobiologicznego obrazowane zapisem fal gamma. Można zatem wyciągnąć wniosek, że wykonanie zaawansowanych pozycji (asan) wymagających dużego wysiłku i równowagi oraz szczególnie sekwencji dynamicznych, wymagających intensywnej aktywności motorycznej, powoduje raczej pobudzenie niż wyciszenie czy powściągnięcie. Oczywiście powrót z poziomu gamma do beta subiektywnie może być odbierany jako wyciszenie, ale czy jest to to powściągnięcie, które postuluje joga? Choć, owszem następujące po znacznym wysiłku intensywne odprężenie może wywołać stan alfa, stan zmniejszonej aktywności mózgowej charakterystyczny dla stanu relaksu.
Badania nad zapisem fal mózgowych dowodzą, że zaprzestanie aktywności fizycznej i wejście w stan relaksacji powoduje stopniowe uspokojenie aktywności mózgu obrazowane jako przejście na poziom alfa. Istotny jest tu właśnie bezruch, gdyż jak już wiemy, jakikolwiek ruch wymaga zwiększonego pobudzenia nerwowego.
Kolejne poziomy zmniejszenia aktywności bioelektrycznej następują w stanie coraz głębszego odprężania, połączonego z intensywną i niezachwianą koncentracją. Stan ten opisywany jest jako fale theta oraz delta. W różnych tradycjach, w tym i jogi, stan ten osiąga się najczęściej poprzez głęboką medytację w bezruchu, w której świadomość skupiona jest w podporze (obiekcie skupienia – tattva). Jogasutry I.32-39 wymieniają takie podpory. Jak się okazuje, przynajmniej poziom theta można osiągnąć również w ruchu. Takie formy praktyki obecne są również w niektórych tradycjach mistycznych, przykładem może być taniec derwiszów. Co jednak ważne, ruch ten jest jednostajny i najczęściej prosty. Chodzi w nim o wywołanie stanu transu, w którym podobnie jak w bezruchu można porzucić, zapomnieć, oderwać się od ciała. Dążenie do wykonania coraz trudniejszych sekwencji, wymagających coraz większego wysiłku, prowadzi do pozostawania na poziomie gamma – ciągłej stymulacji neurobiologicznej.
Na szczęście w sieci można też znaleźć strony, które zachęcają do medytacji w pozycjach siedzących, przedstawiając je jako praktyki zaawansowane. Nie dotyczy to jak łatwo zrozumieć filmów, oglądanie postaci siedzącej w bezruchu lub powtarzającej ten sam ruch przez 30 min. jest raczej mało atrakcyjne:)