Hatha-joga (hatha-yoga) jest systemem samorozwoju obejmującym sposoby pracy ze wszystkimi aspektami naszej egzystencji: z ciałem, umysłem, psychiką i duchem. Praktyka jogi ma na celu oczyszczenie wszystkich poziomów egzystencji i doprowadzenie adepta do jedności z duchem. Jak każdy system ulegała przemianom. Pomimo wielu transformacji, jakie dokonały się przeciągu wieków od czasów starożytnych do współczesności, podstawową wykładnią hatha-jogi jest nadal Ośmiostopniowa Ścieżka zawarta w Jogasutrach Patańdżalego. Podstawowym narzędziem hatha-jogi jest asana (pozycja jogiczna) i pranayama (kontrola oddechu). W wielu metodach stosuje się również inne techniki jak bandhy, kriye, mudry, mantry, i różne techniki medytacyjne. Jest tak duże zróżnicowanie metod praktyki hatha-jogi, iż osobie poszukującej może być trudno się zorientować. Niekiedy również osoby zaawansowane po praktyce u różnych nauczycieli odnoszą wrażenie wewnętrznej niespójności ścieżki, którą pragną podążać.
Podstawowym źródłem tego zróżnicowania jest sposób przekazu kultywowanego niemal do tej pory. Joga (yoga) bowiem przez setki lat nie wykształciła żadnego sformalizowanego ani zinstytucjonalizowanego sposobu przekazu praktyki. Podstawą nauczania był tu przekaz osobistego doświadczenia w relacji mistrz-uczeń, a mistrzowie dość swobodnie czerpali ze spuścizny, wzbogacając i modyfikując ją o własne doświadczenia. Niejednokrotnie też dobierali techniki praktyki do indywidualnych możliwości i potrzeb uczniów, w każdym przypadku kładąc nacisk na inne jej aspekty. Można zatem stwierdzić, iż każdy mistrz wokół którego zbierają się uczniowie jest twórcą własnej specyficznej metody hatha-jogi.
W zderzeniu z cywilizacją zachodu, zarówno sposób przekazu jak i sama praktyka hatha-jogi przeżyła istotne zmiany, przyjmując z konieczności cechy właściwe naszej kulturze. Przede wszystkim masowość z jaką zaczęto uprawiać jogę na całym świecie przyczyniła się do pewnego sformalizowania i zinstytucjonalizowania praktyki. Wyodrębniły się style czy też metody jogi propagowane przez uczniów znanych mistrzów na całym świecie. Powstały stowarzyszenia i fundacje organizujące kursy nauczycielskie oraz warsztaty pogłębiające praktykę danej metody hatha-jogi. Wobec tego wielu współczesnych adeptów jogi swój przekaz zawdzięcza nie jak niegdyś jednemu nauczycielowi, ale wielu.
Poniżej przedstawię krótko najbardziej znane obecnie metody praktyki hatha-jogi. Większość z nich nie jest w Polsce jeszcze znana, a te które są u nas praktykowane często nie są dobrze opisane. Dlatego jeśli opis jednej z wymienionych przeze mnie metod wyda się osobie praktykującą tą metodę zbyt ubogi i niewystarczający (a może nawet błędny) proszę o kontakt ( info@yogamudra.pl).
Iyengar Joga
Jest najbardziej znanym w świecie stylem hatha-jogi stworzonym przez Śri BKS Iyengara. Jego mistrzem był Śri Krishnamacharya. Metoda ta charakteryzuje się dbałością o precyzyjne wykonanie asan włączając w to również szczegółową wiedzę anatomii i fizjologii ciała ludzkiego. W praktyce stosowanych jest wiele różnych pomocy, takich jak: koce, drewniane bloki, paski, specjalnie skonstruowane ławki itp. Stosowanie ich pomaga wykonanie asan uczniom o różnych możliwościach, również tym z problemami zdrowotnymi. Stąd szeroko rozwinięty został zarówno przez samego mistrza, jak i jego uczniów aspekt medyczny tej metody jogi. Praktyka pranayamy wprowadzana jest dopiero po osiągnięciu biegłości w praktyce asan. Ćwiczenia oddechowe wykonuje się również bardzo precyzyjnie i z niezwykłą ostrożnością. Uczniowie Iyengara w porozumieniu z mistrzem, aby zapewnić dbałość o jakość praktyki i jej przekazu, stworzyli w wielu krajach stowarzyszenia kultywujące nauki Iyengara i kształcące profesjonalnie nauczycieli tej metody.
Założony w 1974 Ramamani Iyengar Memorial Yoga Institute znajduje się w Punie w Indiach. Joga Iyengara jest najpopularniejszą metodą hatha-jogi w Polsce.
Ashtanga Joga
Pochodzi od Śri K. Pattabhi Jois. Był on jednym z głównych uczniów Śri Krishnamacharya, od którego dostał przekaz nauk sekwencji asan znanych jako Ashtanga Yoga. Praktyka obejmuje sześć sekwencji asan o wzrastającej trudności. Praktykujący po opanowaniu jednej sekwencji przechodzi do kolejnej. Jest to najbardziej dynamiczna forma hatha-jogi, w której istotnym elementem są płynne przejścia między asanami. Zaawansowana praktyka wymaga tu dużej wytrzymałości. Rozwija się ją stopniowo opanowując sekwencje. Podczas praktyki włącza się oddech ujjayi – jedną z podstawowych technik oddechowych jogi. Swoją współczesną formę Ashtanga Yoga zawdzięcza żarliwym uczniom z zachodu praktykującym w Ashtanga Yoga Institute w Maysore w Indiach. Ashtanga Yoga nie jest tożsama z opisaną w Jogasutrach Panańdżalego Ośmiostopniową Ścieżką jogi (ashtanga yoga), choć jest w niej ściśle osadzona. W Polsce metoda ta pojawiła się dopiero niedawno i zyskuje coraz więcej zwolenników.
Sivananda Joga
Jej twórcą jest Swami Vishnudevananda, który nazwał metodę oddając cześć swemu nauczycielowi Swamiemu Sivanandzie Założył on Sivananda Yoga Vedanta Center w Montrealu w 1959. Wykształcił licznych nauczycieli w centrach Sivanandy na całym świecie. U podstaw praktyki tej metody leży pięć zasad:
- Prawidłowe ćwiczenia – asany
- Prawidłowe oddychanie – pranayamy
- Prawidłowa relaksacja
- Prawidłowa dieta
- Pozytywne myślenie i medytacja (Vedanta i Dhyana)
Praktyka hatha-jogi wg. tej metody opiera się na sekwencji 12 pozycji oraz „powitania słońca”. Istotym elementem są także ćwiczenia oddechowe, relaksacyjne oraz recytacja mantr i medytacja, a także właściwe zachowanie i studia tekstów źródłowych.. Sivananda Yoga włącza zatem oprócz czystej hatha-jogi także elementy radża-joga (raja-yoga – jogi medytacji i dyscypliny) bhakti-joga (bhakti-yoga – jogi miłości i oddania Bogu), karma-joga (karma-yoga – jogi działania) i jnana-joga (jnana-yoga – jogi poznania). Metoda ta jest popularna w Polsce.
Satyananda Joga
Metoda praktyki stworzona przez Satyananda Saraswati zbliżona jest do Sivananda Yoga i zakłada ćwiczenie pozycji jogicznych (asan), a także ćwiczeń oddechowych (pranayam) oraz medytacji. W praktyce asan zwraca się uwagę na osiąganie wygody i stabilności, co prowadzi do pogłębienia świadomości ciała, relaksacji i koncentracji. Każda sesja kończy się medytacją włączającą techniki obejmujące tworzenie, przekształcenie i kontrolę umysłu, recytację mantr i koncentrację na płomieniu świecy. Metoda ta znana jest w Polsce w niewielkim stopniu.
Joga w Życiu Codziennym
Autorem jej jest Paramhans Swami Maheshwarananda jest szeroko pojętym systemem obejmującym ciało, umysł, świadomość i duszę. To system wypracowany na fundamentach dziedzictwa wszystkich ścieżek jogi i oprócz elementów hatha-jogi zawiera inne: raja-jogę (jogę medytacji i dyscypliny), bhakti-jogę (jogę miłości i oddania Bogu), karma-jogę (jogę działania) i jnana-jogę (jogę poznania). W praktyce podkreśla się koordynację ruchu z oddechem, stopniowe wydłużanie czasu pozostawania w asanie, koncentracja na obszarach szczególnego działania pozycji, oraz wykonywanie pozycji dopełniających (przeciwstawnych). Ruch Jogi w Życiu Codziennym rozwija się w Polsce bardzo prężnie.
Bikram Joga
Jest stylem nauczanym przez Bikram Choudhury. Studiował on jogę z Bishnu Ghosh, bratem Paramahansa Yogananda – autora słynnej „Autobiografii Jogina”. Bikram Choudhury stał się sławny jako nauczyciel jogi gwiazd z Hollywood. Uczy w Yoga College of India w Bombaju i innych miejscach na świecie, jak San Francisco i Tokyo. W tym systemie praktykuje się 26 pozycji wykonywanych w standartowej sekwencji w pomieszczeniu podgrzanym do temperatury 38’ Celsjusza. Każdą pozycję powtarza się zwykle dwa razy przez określony czas. Podczas praktyki wykonuje się Kapalabhati pranayama czyli „oddech ognia”. Metoda ta jest dość dynamiczna i wymaga określonej sprawności i wytrzymałości od praktykujących. Praktyka w wysokiej temperaturze wzmaga wewnętrzny ogień w ciele i powoduje intensywne pocenie się. Ułatwia to oczyszczanie i usuwanie wewnętrznych bloków.
Vini-Joga
Jest metodą rozwiniętą przez Śri Krishnamacharya i kultywowaną dalej przez jego syna T. K. V. Desikachar. Jego szkoła znajduje się w Madras w Indiach. Jako nauczyciel dobrze znanych mistrzów jogi jak B. K. S. Iyengar, K. Pattabhi Jois i Indra Devi, Shri Krishnamacharya można określić jako odnowiciela i animatora wielu metod praktyki we współczesnych czasach. W metodzie Viniyoga największą uwagę poświęca się koordynacji oddechu i ruchu.Nie kładzie się tu nacisku na osiąganie zewnętrznej idealnej formy pozycji jogicznej, ale na praktykę zgodną z indywidualnymi potrzebami i zdolnościami. Praktyka jest tak modyfikowana, aby wzmocniła indywidualne zdolności uzdrawiania, dawała odczucie dobrego samopoczucia, elastyczności i siły. W Viniyoga stosowane są również techniki oddechowe i medytacje.
Kripalu Joga
Nazywana również „jogą świadomości”. Powstała z inspiracji Kripalvananda, a rozwinięta została przez jego ucznia Yogi Amrit Desai. W metodzie tej kładzie się główny nacisk na właściwy oddech oraz dostosowanie i koordynację oddechu z ruchem. W praktyce uwzględnia się indywidualne ograniczenia elastyczności i siły. Dostosowanie do pozycji podąża za świadomością ciała. Adepci uczą się skupiać się i rozpoznawać fizyczne i psychologiczne efekty wywoływane przez praktykę różnych pozycji, aby rozwinąć świadomość umysłu, ciała i ducha. Kripalu Yoga jest również trzystopniowym systemem, stworzonym dla potrzeb ludzi z zachodu. W pierwszym etapie kładzie się nacisk na dopracowanie pozycji oraz koordynację oddechu i ruchu. Czas trwania w pozycji jest krótki. W drugim etapie praktyki wprowadzana jest medytacja i czas trwania wydłuża się. W ostatnim etapie praktyka pozycji staje się spontaniczna, co określane jest jako „medytacja w ruchu”.
Integral Joga
Została rozwinięta przez Swami Satchidananda ucznia sławnego Swami Sivananda z Rishikesz w Indiach. Swami Satchidananda na zachodzie zadebiutował na festiwalu w Woodstock w 1969 roku gdzie uczył „OM”. Metoda ta ma na celu integrację różnych aspektów ciała i umysłu przez zrównoważone połączenie praktyki pozycji jogi, technik oddechowych, głębokiego relaksu i medytacji. Praktyka zakłada następujące cele: osiągnięcie zdrowia fizycznego i siły, kontroli nad zmysłami, oczyszczenie, wyciszenie i zdyscyplinowanie umysłu, podwyższenie zdolności intelektualnych, wzmocnienie siły woli, rozwinięcie miłości i współczucia, oczyszczenie ego oraz osiągnięcie pokoju i radości. Działanie jest tu ważniejsze od formy.
Integral Yoga nauczana jest w Integral Yoga International Satchidananda Ashram w Buckingham, Virginia i ponad czterdziestu ośrodkach na całym świecie.
Ananda Joga
Zakorzeniona jest w naukach Paramahansa Yogananda, autora „Autobiografii Jogina”, a rozwinięta zastała przez jednego z jego uczniów Swamiego Kriyananda. Ananda Joga jest klasycznym stylem hatha-jogi stosującym praktykę asan i pranayam, aby osiągnąć kontrolę subtelnych energii w ciele, szczególnie energii czakr (węzłów energetycznych ułożonych w osi kręgosłupa kontrolujących obieg energii życiowej w ciele). Jej celem jest użycie tych energii do zrównoważenia ciała, umysłu i emocji oraz takie ich zestrojenie, aby osiągnąć kontakt z wyższymi poziomami świadomości. Praktyka w tej metodzie jest bardzo subtelna i służy przygotowaniu ucznia do medytacji. Jej wyróżniającą cechą jest doświadczenie związane z pozycją, stąd duży nacisk kładzie się na wykonywanie asany w ciszy, co oznacza bardziej bezpośrednią i świadomą pracę z subtelnymi energiami. Praktyka Ananda Yogi jest łagodna i delikatna, pozbawiona elementu wysiłku fizycznego.
Centrum Ananda Yoga znajduje się w Ananda World Brotherhood Village w Nevada City w Kalifornii.
Kundalini Joga
Jest nie tylko niezależną ścieżką jogi, ale także nazwą metody praktyki hatha-jogi zapoczątkowanej przez mistrza Yogi Bhajan. Jej celem jest obudzenie energii kundalini za pomocą praktyki pozycji (asan), kontroli oddechu, śpiewów i medytacji. Skupia się na uwolnieniu energii kundalini, której źródło znajduje się u podstawy kręgosłupa w Muladhara-ćiakra (czkra podstawy). Największy nacisk w tej metodzie kładzie się na śpiew mantr i oddech kundalini, nie zaś na praktykę pozycji jogicznych.
Yogi Bhajan przybył do USA w 1969 roku, jest założycielem i głową Stowarzyszenia 3HO (Healthy, Happy, Holy Organization), której siedziba znajduje się w Los Angeles i posiada liczne przedstawicielstwa na świecie.
Svaroopa Joga
Rozwinięta przez Rama Berch. W metodzie tej powszechnie znane pozycje uczy się w sposób znacząco odbiegający od klasycznych, podkreślając otwieranie kręgosłupa od podstawy, a następnie podążając w górę przez poszczególne jego obszary. W każdą pozycję, oprócz zasad jej wykonania, włączana jest wiedza anatomiczna oraz elementy filozofii jogi. W metodzie tej podkreśla się doświadczenie wewnętrznej transcendencji opisanej przez Patańdżalego w Jogasutrach nazywanej svaroopa. Metoda ta nastawiona jest raczej na pracę ze świadomością niż na pracę z ciałem fizycznym i wysiłek fizyczny.
Nie są to oczywiście wszystkie współczesne metody praktyki hatha-jogi. Jak podkreślałem we wstępie, właściwie każdy mistrz jogi jest twórcą oryginalnej metody praktyki. Obecnie również wybitni nauczyciele z krajów zachodnich są uznanymi twórcami własnych ścieżek jogi. Oto kilka z nich:
Anusara Joga
rozwinięta przez Johna Friend
Bharata Joga
rozwinięta przez Gertę van Leeuwen
Ishta Joga
rozwinięta przez Mani Finger
Jivamukti Joga
rozwinięta przez Sharon Gannon i Davida Life
Joga Białego Lotosu
rozwinięta przez Ganga White i Tracey Rich
Joga Ukrytego Znaczenia
rozwinięta przez Swami Sivananda Radha
Somatic Joga
rozwinięta przez Eleanor Criswell-Hanna
Tri Joga
rozwinięta przez Kali Ray
Podsumowanie
Jak widać z powyższego opisu, jest bardzo wiele ścieżek hatha-jogi. Praktyka w każdej z nich wymaga specyficznego podejścia określonego przez mistrza (twórcy metody). Nawet podejście do wykonania asany jest bardzo różnorodne. Każdy z mistrzów kładzie nacisk na inny aspekt wykonania asany, pranyamy, medytacji. Niektórzy mistrzowie zwracają uwagę na to, by w asanie od razu szukać jak największego komfortu. Inni wskazują na potrzebę wytrwania początkowo w pewnej niewygodzie lub wysiłku, aby odblokować ciało i osiągnąć asanę. W jednej metodzie ćwiczy się w dynamicznych sekwencjach zatrzymując w pozycji tylko na kilka oddechów, w innej dąży się do wytrwania w pozycji w długim czasie. Wykonanie wielu asan różni się pewnymi szczegółami w różnych metodach. Nie oznacza to jednak, że jeden sposób praktyki jest właściwy, a inny nie.
Każdy z mistrzów tworzy określone warunki praktyki hatha-jogi. Owe warunki są podstawą powodzenia na danej ścieżce. Stanowią system mający wyrwać ucznia z jego schematów – schematów umysłu oddzielających od ducha. Ważne jest dla adepta jogi, aby po wybraniu nauczyciela, czy też metody praktyki poddać się jej warunkom całkowicie. Jednoczesna praktyka różnych metod może prowadzić do wewnętrznej niespójności i w konsekwencji do rozproszenia zamiast wewnętrznego skupienia i wyciszenia oraz doświadczenia jedności.
Piotr Künstler
www.yogamudra.pl