Dość powszechnie przedstawia się współcześnie praktykę pozycji jogi (asan) w kontekście zdrowia, przede wszystkim zdrowia ciała. Sam w poprzednim wpisie wskazywałem korzyści płynące z wykonywania sekwencji pozycji jogi (vinjasa) w radzeniu sobie ze stresem, podkreślając ich korzystny wpływ na ciało. Jest to chyba jeden z ważniejszych powodów zainteresowania jogą w naszym kręgu kulturowym. Wiele ośrodków jogi, prezentując korzyści płynące z praktyki jogi, skupia się na prozdrowotnym działaniu pozycji jogi. Z moich obserwacji wynika, że publikacje na ten temat w internecie cieszą się największym zainteresowaniem.
W konsekwencji przyjmujemy, że pozycje jogi powstały przede wszystkim po to, aby utrzymać ciało w zdrowiu. Tradycja jogi wskazuje jednak, że było nieco inaczej. Z dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że pierwotnie asana odnosiła się do postawy ciała przyjmowanej podczas medytacji i była to pozycja siedząca. Joga była praktyką badania świadomości poprzez medytację wykonywaną w pozycji siedzącej. Wskazują na to pisane źródła jogi, takie jak Upaniszdy, Bhagawadgita, Jogabhaszja, Hatha joga pradipika czy Gheranda samhita. Dzieła te wymieniają przede wszystkim pozycje siedzące jako najlepsze do praktyki. Oczywiście nie oznacza to, że innych pozycji nie było. Wskazują na to rozmaite znaleziska archeologiczne przedstawiające postacie joginów w różnych pozycjach, np. drzewa.
Skąd zatem rozwój różnorodności pozycji i ich pozycji? Ciekawą uwagę na te temat poczynił Arnold Mindel psycholog i twórca psychologi procesu:
„[…] wydaje się bardzo prawdopodobne, że hatha-joga rozwinęła się z medytacji związanej z wolnym ruchem. Jogowie zaczęli poruszać się i odkryli, że ich ciała potrzebowały, z jakichś powodów przyjmować określone pozycje. Nazwy asan jogi: “kot”, “kobra”, “łuk” itp. wskazują, w jaki sposób te pozycje ciała odpowiadają określonym uczuciom i wyobrażeniom.”
Odkryto związek ciała i świadomości, to, że określone ułożenie ciała oraz jego ruch pozwalały wywołać odpowiedni efekt na poziomie świadomości i dotrzeć do jej głęboko skrywanych pokładów.
Źródłem hatha-jogi jest więc badanie zjawisk świadomościowych poprzez ciało i jego ruch – medytację w ruchu. Szeroko opisywane i omawiane na zajęciach (niekiedy staje się to głównym ich celem) pozytywne efekty, jakie ta praktyka wywołuje w ciele, są raczej efektem ubocznym wynikającym z odblokowania świadomości, a nie głównym jej celem.