1.6 Pramana viparyaya vikalpa nidra smritayah
W tej sutrze Patańdżali wymienia pięć głównych typów poruszeń umysłu (vritti), które wpływają na naszą świadomość i doświadczenie rzeczywistości.
Tłumaczenie:
- Pramana – prawidłowe postrzeganie, wiedza,
- Viparyaya – błędne postrzeganie, iluzja, niewłaściwa interpretacja,
- Vikalpa – wyobraźnia, koncepcja bez rzeczywistej podstawy,
- Nidra – sen, nieświadomość,
- Smritayah (Smriti) – pamięć.
Pełne tłumaczenie:
„Poruszenia umysłu (vritti) to: prawidłowe postrzeganie,
błędne postrzeganie, wyobraźnia, sen oraz pamięć.”
Interpretacja:
Patańdżali klasyfikuje pięć rodzajów poruszeń umysłu, które mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne, zależnie od sytuacji. Te pięć kategorii wpływa na naszą świadomość i sposób, w jaki doświadczamy świata.
Pramana (prawidłowe postrzeganie)
To wiedza oparta na prawdzie, czyli sposób postrzegania rzeczywistości, który jest zgodny z faktami i logiką. Pramana może wynikać z trzech głównych źródeł: bezpośredniego doświadczenia (pratyaksha), wnioskowania (anumana) i autorytatywnych świadectw (agama). To poruszenie umysłu jest korzystne, ponieważ prowadzi do wiedzy i klarowności.
Viparyaya (błędne postrzeganie)
Jest to iluzja lub niewłaściwa interpretacja rzeczywistości. Umysł tworzy fałszywe przekonania lub postrzega rzeczywistość w sposób mylny. Viparyaya prowadzi do zamętu, nieporozumień i cierpienia, gdyż to, co postrzegamy, nie odpowiada rzeczywistości. Przykładem jest wzięcie sznura za węża.
Vikalpa (wyobraźnia, konceptualizacja)
To tworzenie pojęć i obrazów mentalnych, które nie mają rzeczywistej podstawy. Vikalpa to fantazja lub wyobraźnia, która może być zarówno kreatywna, jak i destrukcyjna. Może prowadzić do tworzenia iluzji i rozproszeń, ale czasem bywa pomocna, np. w procesach twórczych.
Nidra (sen)
Sen to stan nieświadomości, w którym umysł jest całkowicie wyłączony z bezpośredniego doświadczania świata zewnętrznego. Jednak nawet sen jest rodzajem poruszenia umysłu, ponieważ może wpływać na naszą świadomość poprzez sny lub odpoczynek. Patańdżali zwraca uwagę, że również stan snu jest formą aktywności umysłu, mimo że wydaje się stanem bezmyślności.
Smriti (pamięć)
Pamięć to zdolność umysłu do przechowywania i odtwarzania przeszłych doświadczeń. Jest to ważna funkcja umysłu, ale może prowadzić do cierpienia, jeśli jesteśmy zbyt przywiązani do wspomnień lub jeśli zakłócają one naszą obecną rzeczywistość. Pamięć może być zarówno pomocna, jak i szkodliwa, zależnie od tego, jak na nią reagujemy.
Głębsze znaczenie:
Sutra ta pokazuje, że umysł nieustannie jest zajęty jedną z tych pięciu aktywności. Aby osiągnąć stan wyciszenia umysłu, czyli „chitta vritti nirodhah” (sutra 1.2), jogin musi zrozumieć i kontrolować te poruszenia. Niektóre z nich, jak pramana, mogą prowadzić do wiedzy i zrozumienia, podczas gdy inne, jak viparyaya czy vikalpa, mogą powodować cierpienie i rozproszenie.
Patańdżali nie mówi, że te poruszenia są same w sobie złe. Każde z nich ma swoje miejsce w codziennym życiu, ale nie należy pozwolić, by zdominowały naszą świadomość. Kluczem jest nauczenie się kontrolowania tych aktywności umysłu i wykorzystywanie ich w sposób, który wspiera naszą praktykę jogi i duchowy rozwój.
Te pięć poruszeń umysłu jest podstawą do zrozumienia, jak nasz umysł działa i jak joga pomaga nam kontrolować te fluktuacje, aby osiągnąć wewnętrzny spokój i klarowność.