Temat wielu wpisów na moim blogu dotyczy tego, jak widzimy i praktykujemy jogę na Zachodzie oraz w jaki sposób nasza mentalność przekłada się na realizację ścieżki jogi. Kwestia ta ma moim zdaniem olbrzymie znaczenie i nie można jej pomijać, jeśli chcemy w pełni korzystać ze spuścizny duchowej jogi. Jest olbrzymia ilość badań i publikacji naukowych odkrywających zasadnicze różnice w postrzeganiu świata i procesach mentalnych między mieszkańcami Europy i Ameryki a mieszkańcami Azji. Mogę polecić książkę Richarda Nisbetta „Geografia myślenia” szeroko obrazującą zagadnienie, które przedstawiam tu tylko w zarysie.
Europa i Ameryka
Sposób, w jaki postrzegają rzeczywistość Amerykanie i Europejczycy uwarunkowany jest w dużej mierze spuścizną, jaką pozostawiła nam kultura starożytnej Grecji i jej filozofowie. Na jej ukształtowanie wpłynęły zarówno czynniki środowiskowe, historyczne, jak i kulturowe. Grecja jest terytorium wyspiarskim i górskim. Takie położenie wymuszało dużą mobilność i promowało kulturę pasterską. Sprzyjało to rozwojowi handlu i wymianie międzykulturowej (częsty kontakt z odmiennymi kulturami) oraz niezależności jednostki. Grecy wykształcili system poznawczy, który polegał na przyglądaniu się obiektom (w tym innym ludziom) i swoim celom w relacjach do tych obiektów. Grecy oddzielili człowieka od przyrody i kultury. Grecy wyróżniali obiekty i przypisywali im atrybuty, które z czasem stały się cechami niezależnymi od samych obiektów, np. ciężar. Grecy poddawali świat analizie, rozkładając go na czynniki pierwsze.
Ten system poznawczy w dalszym ciągu jest podstawą zachodniego sposobu postrzegania rzeczywistości. W konsekwencji widzimy się jako mocno niezależne jednostki oddzielone od otaczającego nas świata, a gdy przyglądamy się mu, nasza uwaga skierowana jest na wyróżnianie w nim obiektów, izolowanie ich ze środowiska i rozpatrywanie jako niezależnych bytów. Analizując środowisko, zwracamy uwagę głównie na centralny obiekt i zakładamy, że to on wywołuje dane zdarzenie.
Azja
Zgoła odmiennie ukształtowała się mentalność Azjatów. Obszary będące kolebką cywilizacji Azji (Chiny i Indie) to zwarte tereny rozległych nizin lub wyżyn sprzyjających osiadłemu trybowi życia i rozwojowi rolnictwa. Rozległe żyzne tereny i klimat zapewniający obfitość pożywienia nie skłaniały ludności do przemieszczania się. Przeciętny mieszkaniec tych rejonów niezmiernie rzadko lub w ogóle nie spotykał obcych. Żył we w miarę jednorodnym środowisku, a jego aktywność koncentrowała się na utrzymaniu równowagi z otaczającym go środowiskiem, w tym z sąsiadami. W konsekwencji Azjaci wykształcili odmienny od Europejczyków i Amerykanów system poznawczy, którego centralną ideą jest harmonia. Świat postrzegają w sposób bardziej substancjalny i w porównaniu do ludzi Zachodu znacznie trudniej wyróżniać im obiekty. Ich uwaga skoncentrowana jest na polu i relacjach w nim działających. Przyczynowość nie wynika z właściwości obiektu, ale z okoliczności. Jest więc właściwością pola lub relacji pola i obiektu.
Podobnie jak w Europie system poznawczy wykształcony w starożytności w wpływał i zapewne w dalszym ciągu wpływa na sposób widzenia mieszkańców Azji. Patrzą na świat bardziej holistycznie, widząc tło i relacje między tłem a obiektem. Mają mniejszą tendencję do kategoryzowania i klasyfikowania obiektów. Większą wagę przywiązują do kontekstu. Są mniej zorientowani na osiąganie celów osobistych. Postrzegając siebie jako element większej całości, dążą do sukcesu, którym w mniejszym stopniu jest osiągnięcie konkretnego efektu, a bardziej utrzymanie harmonii. Jako jednostki określają się poprzez sieć relacji i spełniane funkcje w systemie społecznym a nie przez indywidualne cechy. Nie tworzą też zasad absolutnie uniwersalnych gdyż wszystko zależy od okoliczności.
Można zatem przypuszczać, że system jogi i jego filozofia są w dużym stopniu odzwierciedleniem tego, jak mieszkańcy Azji postrzegali otaczający świat. Można również sądzić, że zastosowanie euro-amerykańskiego modelu poznawczego do jogi zarówno w jej warstwie filozoficznej, jak i praktycznej (stosowania konkretnych technik) nie jest bez znaczenia. Kilka refleksji na ten temat już w następnym wpisie.