Cywilizację, w łonie której powstała joga, charakteryzuje odmienny od euro-amerykańskiej system poznawczy i interpretacji zjawisk otaczającej rzeczywistości. Przypomnijmy:
- Europejczycy i Amerykanie mają silną skłonność do wyróżniania poszczególnych obiektów środowiska, kategoryzowania ich i rozpatrywania ich cech niezależnie od otaczających je obiektów, tła. W cechach tych poszukują przyczyn obserwowanych zjawisk. Siebie postrzegają jako byty w dużym stopniu niezależne od otoczenia. W swoich działaniach kierują się głęboko zaszczepionymi prawami logiki i poszukiwaniem praw uniwersalnych, działających niezależnie od okoliczności. Celem ich działania jest więc zawsze osiągnięcie jakiegoś konkretnego stanu, wykluczającego obecność stanu przeciwnego (zgodnie z podstawową logiczną zasadą niesprzeczności), często bez uwzględnienia okoliczności i tego, że mogą się one zmieniać.
- Azjaci postrzegają środowisko bardziej substancjalnie, większą wagę przykładając do relacji zależności i procesów. Obiekty nie mają dla nich niezależnej, trwałej tożsamości. Można je scharakteryzować tylko poprzez relacje, w jakich się znajdują z otaczającym polem. Siebie postrzegają jako część funkcjonującą w związkach z całością. W działaniach kierują się podejściem dialektycznym, w którym sprzeczności nie wykluczają się i służą poszukiwaniu zrozumienia zależności między obiektami i zdarzeniami. Działanie jest dla nich czymś, co się podejmuje w harmonii z innymi albo co wynika z interakcji z siłami pola, zaś celem działania jest osiągnięcie stanu równowagi.
Filozofia i ścieżka jogi została ukształtowana przez odmienny od zachodniego sposób myślenia. Próba przyjęcia wschodniej perspektywy z pewnością pozwoli nam na lepsze zrozumienie idei jogi i przyjęcie właściwej postawy w praktyce.
Już samo znaczenie słowa joga dostarcza nam sugestii. Joga oznacza kontrolę, jarzmo oraz zjednoczenie, połączenie, jedność. Oznacza zatem podjęcie działania w kierunku osiągnięcia połączenia, definiowanego jako jedność podmiotu i przedmiotu. Jest to jedność obiektu i pola.
Jogę tłumaczy się często również jako drogę, co przenosi środek ciężkości z celu na proces. Patańdżali pisząc o ćwiczeniu jogicznym (abhyasa; JS I.13) podkreśla, że jego istotą jest dążenie do osiągnięcia stałości w nim. Cel jogi (JS I.2) osiąga się przez z pozoru dwa sprzeczne procesy: ćwiczenie jogiczne (abhyasa), będące wysiłkiem, dążeniem do celu, a bezpragnieniowością (vairagya), będącą nielgnięciem do obiektów świadomości, w tym również nielgnięciem do celu praktyki.
Cała praktyka zorientowana jest na osiągniecie tego stanu. Celem praktyki jam i nijam jest osiągnięcie równowagi zewnętrznej (jamy) i wewnętrznej (nijamy). Efektem praktyki pozycji jogi jak wskazują Jogasutry (JS II. 47) ma być zniesienie działania przeciwieństw, wyrażające się nie w ich unicestwieniu, ale wkroczeniu świadomości w stan harmonii, w którym nie ma dążenia ku żadnemu z nich. Mistyczne doświadczenie asany polega na stopieniu tożsamości „ja” wykonującego daną pozycję i ciała przyjmującego pozycję i przekroczeniu obu. Wtedy to wysiłek staje się bezwysiłkowy – nastaje harmonia przeciwieństw. Osiągane jest to przez długotrwałe wykonanie ćwiczenia jogicznego. Samo wykonie tej czy innej pozycji nie ma żadnego znaczenia. Ważna jest ciągłość praktyki. Ta bowiem pozwala powściągnąć świadomość i przekroczyć ułudę ego.
Przykładając do jogi nasz euro-amerykański sposób myślenia, cały czas poszukujemy celu wykonania i charakterystyki asany czy techniki oddechowej. Kategoryzujemy je i określamy ich wpływ na organy naszego ciała. Rozpatrujemy praktykę przez pryzmat konkretnych efektów: jak osiągnąć gibkość (elastyczność), jak rozwinąć siłę (wzmocnić) jakąś część ciała, jak praktykować, by usunąć gdzieś ból, jak ćwiczyć, by mięśnie nie bolały. Próbujemy ustalić jedyny prawidłowy sposób wykonania pozycji. Dążymy do doskonałego wykonania pozycji czy opanowania określonych sekwencji. W ten sposób umacniamy naszą tożsamość, gromadząc coraz więcej umiejętności i wiedzy.
W zachodniej mentalności zdolność wyróżnienia własnej niezależnej i trwałej tożsamości (ego) jest podstawą człowieczeństwa. W jej spójności, bogactwie poszukuje się szczęścia człowieka. Dlatego ludzie zajmują się gromadzeniem umiejętności i wiedzy. Na Wschodzie przeciwnie, przekonanie o istnieniu niezależnej i trwałej tożsamości uznaje się za przyczynę cierpienia, a system jogi oferuje rozmaite środki prowadzące do usunięcia owej przyczyny. Można powiedzieć, że joga jest kwintesencją wschodniej mentalności dążącej do absolutnej harmonii ze środowiskiem poprzez usunięcie przeszkód od niego oddzielających.