Mówiąc o pozytywnych efektach, jakie wywiera praktyka jogi najczęściej podkreśla się walory dotyczące wpływu na ciało – jego strukturę i fizjologię. Joga postrzegana jest często jako system ćwiczeń rekreacji ruchowej. Choć wiemy, iż celem i efektem rekreacji ruchowej jest również redukcja stresu i utrzymanie równowagi psychomentalnej to aspekt ten, gdy mowa o jodze nie jest doceniany w wystarczającym zakresie. Tymczasem warto zwrócić uwagę, iż wedle tradycyjnego przekazu zawartego w starożytnych tekstach aspekt pracy na poziomie psychomentalnym jest w jodze kwestią kluczową. W bodaj najważniejszym dla jogi tekście Jogasutry napisanym przez Patańdżalego odnajdziemy mnóstwo wskazówek dotyczących sposobów pracy ze świadomością, jak i informacji o efektach jakie wywiera ich użycie.
Wydaje się, że sytuacja ta może być wynikiem uwarunkowań kulturowo-historycznych, które spowodowały, iż obecnie na gruncie europejskim większą uwagę kładzie się na dbałość o zdrowie ciała niż zdrowie umysłu. Mycie rąk wydaje się być w naszych czasach czymś naturalnym. Uczymy się tego od dziecka. Przemawia za tym wiedza mówiąca, że ten rytuał oczyszcza nasze ręce z brudu i mikroorganizmów potencjalnie niebezpiecznych dla ciała. Unikamy w ten sposób wielu problemów zdrowotnych związanych z tzw. chorobami brudnych rąk. Mycie zębów, włosów, codzienna kąpiel całego ciała stanowią dla wielu niemal stałe elementy higieny ciała. Jest ona jedną z głównych przyczyn podniesienia jakości życia i jego wydłużenia.
Jakkolwiek higiena ciała stała się już nieodłącznym elementem kultury europejskiej, tak higiena zdrowia psychicznego wydaje się być wciąż niedoceniana i nie dość powszechna. Oczywiście nie jest to terra incognita. Ogólnie mówiąc – higienę zdrowia psychicznego rozpatruje się w kontekście teorii stresu, a składają się na nią techniki radzenia sobie ze stresem. Istnieją liczne opracowania zawierające opis niezbędnych elementów tworzących higienę zdrowia psychicznego oraz organizacje zajmujące się popularyzowaniem programów zdrowia psychicznego (np. Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej). Prowadzą one ponoć w szkołach treningi komunikacji, asertywności czy radzenia sobie ze stresem. Pracodawcy coraz częściej wysyłają swoich pracowników na podobne kursy. W dalszym ciągu jednak nie jest to wiedza powszechna tak jak powszechna jest higiena ciała. Sam jestem przykładem osoby, która przeszła wszystkie szczeble systemu kształcenia. Na każdym z nich wychowanie fizyczne było niezbędnym elementem programu, czego nie mogę powiedzieć o „wychowaniu psychicznym”, a z obciążeniem psychicznym (stres egzaminów, ilość wiedzy koniecznej do opanowania) musiałem sobie radzić przede wszystkim. Myślę, że odczucie moje choć bardzo subiektywne nie jest jednak odosobnione.
Jak już wspomniałem, w tradycyjnym przekazie joga jest przede wszystkim dziedziną zajmującą się badaniem psychiki. Pierwsze wskazówki, jakie odnajdzie adept zaczynający praktykę jogi dotyczą procesu, który można by określić jako kultura cz też higiena zdrowia psychicznego. Procesu, dzięki któremu możemy odzyskać i rozwinąć stabilność psychomentalną – procesu nazywanego krijajogą.
Krija jogę definiuje krótko i zwięźle mędrzec Patańdżali w Jogasutrach (JS II.1). Godnym uwagi jest fakt, iż sutra mówiąca o krija jodze rozpoczyna rozdział zatytułowany Sadhana pada. Sadhana jest to ścieżka, praktyka, a rozdział ten przedstawia wskazówki i sposoby praktyki dla osób wkraczających na drogę jogi. Można powiedzieć, że podobnie jak w rozdziale pierwszym, gdy Patańdżali w początkowych sutrach przechodzi od razu do sedna definiując czym jest joga, tak w rozdziale drugim od razu wyłuszcza na czym polega sedno praktyki jogi. Patańdżali objaśnia tu proces psychologiczny będący podstawą praktyk jogi.
II.1 tapassvadhyayeśvarapranidhanani kriyayogah
Klasyczne tłumacznie tej sutry brzmi:
Asceza, medytacja, skupienie na Iśwarze stanowią krijajogę.
Termin krija tłumaczony jest jako działanie lub zmiana. W połączeniu z jogą działanie interpretowane jest jako obowiązek moralny lub religijny, zaś zmiana jako oczyszczanie, ujarzmienie. Krija joga jest zatem jogą działania, jogą oczyszczania. Działanie to obejmuje trzy elementy ascezę, medytację i skupienie na Iśwarze. Dzięki zastosowaniu krija jogi następuje osłabienie przeszkód powodujących rozproszenie i osiągnięte zostaje skupienie.