Bardzo ciekawą i ważką dla praktyki jogi jest różnica między Wschodem a Zachodem w postrzeganiu umysłu.
Zachód
We współczesnej nauce umysł definiowany jest jako ośrodek całej, świadomej i nieświadomej psychiki człowieka i jego myślenia. Pomijając szeroki w filozofii europejskiej dyskurs między zwolennikami jedności ciała (mózgu) i umysłu (duszy) – monizm, a przedstawicielami dualizmu postulującymi ich odrębność, umysł jawi się jako podstawa dla tego, co nazywamy osobowością.
Osobowość jest konstruktem określającym tożsamość człowieka. Jest wewnętrznym systemem regulacji pozwalającym na przystosowanie, wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (trwałość osobowości). Jest zespołem cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych jednostek. Struktura osobowości jest dość skomplikowana i zawiera wiele elementów (komponentów):
- temperament,
- charakter,
- postawy,
- nawyki,
- intelekt,
- uzdolnienia,
- potrzeby,
- wartości,
- emocje,
- uczucia,
- przekonania,
- oczekiwania,
- obraz siebie – ego.
Konsekwencją widzenia umysłu i osobowości jako centrum tożsamości człowieka jest dążenie do ich rozwoju. Wyraża się to w zachęcaniu do rozbudowy i komplikacji przekonań, oczekiwań, życia emocjonalnego i uczuciowego, kształtowania charakteru i sprawnego posługiwania się intelektem. Całość powinna być spójna i tworzyć stabilne poczucie ja – ego. Optymalnym jest, aby cały ten konstrukt był harmonijnie zestrojony z normami społecznymi.
Wschód
W filozofii jogi manas tłumaczony jest jako umysł, percepcja lub zmysł, a jego funkcją jest synteza i koordynacja wszystkich danych zmysłowych. Przez manas przyjmujemy wrażenia świata zewnętrznego, co pozwala na wątpienie, podejmowanie decyzji oraz działanie. Manas uważany za szczególny zmysł, który jest dopasowany do obiektów świadomościowych, tak jak np. oko dopasowane jest do obiektów widzenia. Umysł nie jest tu podstawą tożsamości. Jest jedynie zmysłem, który przetwarza bodźce świadomościowe.
Przywiązanie i identyfikacja z bodźcami świadomościowymi uważana jest za przeszkodę przesłaniającą prawdziwe Ja (atmana). Dlatego celem jogi nie jest komplikowanie struktury umysłu. Joga postuluje wyciszenie umysłu, prowadzące do przekroczenia z nim identyfikacji i doświadczenia subtelniejszych poziomów świadomości.