Ponownie chcę powrócić do tematu relacji nauczyciel – uczeń. Pisałem już o tym w kontekście tego, jak wygląda ta relacja w naszej kulturze: „Joga a biznes – makdonaldyzacja jogi.”, we wpisach dotyczących porad, jak wybrać nauczyciela: „Jak wybrać nauczyciela jogi.”
Jak pisałem, wydaje się, że proste przeszczepianie na grunt europejski standardów tradycyjnej relacji między nauczycielem a uczniem, obecne w kulturze wschodu, a objawiające się dużym podporządkowaniem ucznia, jest nierealne i nieprzystające do naszej kultury. Przypomnijmy, że w przypadku praktyk guru–jogi wywodzących się z tantry uczeń wizualizuje swego guru jako w pełni oświeconego nauczyciela uosabiającego absolut. W naszej kulturze takie podejście może nieść za sobą ryzyko nadużyć.
Z drugiej strony niewątpliwym jest fakt, że w naszym społeczeństwie nauczyciel jogi stał się zawodem zapewniającym utrzymanie wielu ludziom. Wynikiem tego relacja między uczniem a nauczycielem nie jest już tylko relacją dydaktyczną. Uczeń staje się klientem. Wydaje mi się zatem niezbędne określenie i upowszechnienie norm, dzięki którym relacja ta będzie w pełni profesjonalna i służąca ochronie oraz dobru ucznia.
W zasadzie normy etyczne postulowane w pierwszym członie ośmiostopniowej ścieżki jogi wyłożonej przez Patańdżalego w Jogasutrach (ashthanga yoga – yama) są wystarczające do wytworzenia właściwej relacji nauczyciela z uczniem. Przypomnijmy je:
- niekrzywdzenie (ahimsa),
- prawda (satja),
- niekradzenie (asteja),
- wstrzemięźliwość (brahmaczarja),
- niezachłanność (aparigraha).
Widzę jednak dwa powody, dla których warto opracować nieco bardziej szczegółowe wytyczne.
- Normy powyższe niewątpliwie funkcjonują w naszej kulturze. Jednak w przypadku jogi osadzone są one w kontekście tradycji związanej z odmienną kulturą. To może utrudniać ich akceptację, szczególnie osobom rozpoczynającym swój kontakt z jogą.
- Nasza kultura jest bardzo relatywistyczna. Rozumienie poszczególnych zasad może być bardzo rozmaicie interpretowane. W związku z tym wydaje się, że ich uszczegółowienie i w pewnych przypadkach odniesienie do konkretnych sytuacji życiowych będzie korzystne i pomocne dla uczniów.
Myślę, że dość dobrym rozwiązaniem będzie tutaj wykorzystanie standardów obecnych w naszej kulturze, a powstałych na gruncie psychologii, mówiących o relacji między terapeutą a klientem. Dziedziną zarówno psychologii, jak i jogi jest przecież sfera ducha.
Wytyczne takie powstały również w obrębie tradycji jogi rozpowszechnionych na całym świecie. Stowarzyszenia Jogi Iyengara na całym świecie kierują się wytycznymi opracowanymi przez mistrza i jego uczniów zawartymi w „Przewodniku do konstytucji dla stowarzyszeń jogi Iyengara” (Puna 2009)
Poniższe wskazówki opracowałem na podstawie kodeksów etycznych organizacji zrzeszających psychoterapeutów i Wytycznych Etycznych dla Nauczycieli Jogi Iyengara:
- Nauczyciel jogi stara się przyczyniać do dobra uczniów.
- W swoich działaniach prezentuje uczciwość i szacunek dla godności uczniów, z którymi ma kontakt.
- Nauczyciel jogi rozumie, że istnieje pewna przewaga nauczyciela wobec ucznia i unika jakiegokolwiek wykorzystywania zaufania i potencjalnej zależności uczniów. Wobec tej przewagi nauczyciel jogi rozpoznaje niebezpieczeństwo podwójnej relacji, która może utrudnić relację nauczyciel – uczeń. Podwójna relacja ma miejsce, gdy zachodzą interakcje między nauczycielem i uczniem poza kontekstem relacji nauczyciel – uczeń. Nauczyciel jogi zachowuje nadzwyczajną czujność, jeśli charakter podwójnej relacji staje się intymny.
- Nauczyciel jogi nie podejmuje relacji seksualnych z uczniami w trakcie treningu jogi.
- W swojej aktywności nauczyciel szanuje prawo innych osób do posiadania wartości, poglądów i postaw odmiennych od jego własnych.
- Nauczyciel jogi nie dyskryminuje uczniów z uwagi na wiek, płeć, rasę, narodowość, religię, orientację seksualną, niepełnosprawność, światopogląd, wykształcenie, język czy status społeczno-ekonomiczny.
- Nauczyciel jogi powinien ograniczyć swoje nauczanie do metod i obszarów, w których nabył odpowiednie kompetencje poprzez szkolenie lub doświadczenie.
- Nauczyciel jogi jest zobowiązany do zachowania poufności dotyczącej wszystkich informacji, w jakich posiadanie wszedł w związku z prowadzeniem treningu jogi.
- Metody stosowane przez nauczyciela jogi w treningu jogi wymagają zgody ucznia.
- W przypadku osoby niepełnoletniej nauczyciel jogi powinien uzyskać jej zgodę, jak również jej przedstawiciela ustawowego lub osoby faktycznie opiekującej się taką osobą, na trening oraz stosowane w nim metody.
- Nauczyciel jogi nie wykorzystuje finansowo uczniów i innych odbiorców swoich usług.
- Jeśli uczeń zalega z opłatami za usługę jogi, i nauczyciel jogi zamierza skorzystać z pomocy prawnej w tym zakresie, kancelarii windykacyjnej itp., najpierw informuje o tym zamiarze dłużnik,a dając mu szansę uiszczenia należności.
- Nauczyciel jogi nie przyjmuje korzyści finansowych lub osobistych za skierowanie ucznia do innych specjalistów.
Mam nadzieję, że zasady będą szczególnie pomocne uczniom, którzy mają niepodważalne prawo oceniania kompetencji i profesjonalizmu nauczycieli jogi oraz przyczynią się do podnoszenia standardów w nauczaniu jogi.