Santosa (zadowolenie) jest nijamą (niyama), jednym z zaleceń praktyki jogina. Podobnie jak w przypadku pozostałych zaleceń, jego celem jest osiąganie spokoju świadomości. Jeśli uważnie obserwujemy swoją świadomość, łatwo zauważymy, że utrzymywanie zadowolenia sprzyja uspokojeniu umysłu.
Gdy jesteśmy pogodni, ciało jest zrelaksowane a myśli biegną leniwie.
Niezadowolenie rodzi w ciele napięcie, przyspiesza myśli, wzbudza niepokój i utrudnia koncentrację.
Szczerze zachęcam do obserwacji siebie w rożnych sytuacjach, nie tylko podczas praktyki jogi, ale również w zwyczajnej codzienności. Taka praktyka jest niezbędna do osiągnięcia efektów jogi. To oczywiście dotyczy głównie indywidualnej praktyki jogina, jest jednak również elementem relacji nauczyciel-uczeń i procesu dydaktycznego. Tu chciałem zwrócić uwagę przede wszystkim na podejście nauczycieli do uczniów.
Przez wiele lat jako uczeń, ale później również jako nauczyciel obserwowałem proces uczenia, głównie w metodzie jogi Iyengara. Jednym z istotnych elementów tego procesu jest korekta pozycji, jakiej dokonuje nauczyciel. Celem korekty jest wskazanie uczniowi obszarów jego nieświadomości.
Korekta może być dokonana w sposób pozytywny, wskazujący uczniowi drogę rozwoju, zachęcający do zbadania jakiegoś obszaru ciała i świadomości, czy to przez zmianę ułożenia ciała czy to przez wykonanie określonego ruchu. Może też być dokonana w sposób negatywny, polegający na wskazaniu uczniowi, że robi coś źle, błędnie, niewystarczająco.
Ta z pozoru drobna różnica ma ogromny wpływ na ucznia. Ciągłe utwierdzanie ucznia w przekonaniu, że robi coś źle osłabia jego pewność, zapał i chęć do praktyki. Istotność tego wskazują alternatywne nurty w edukacji. Pedagożka i trenerka NVC* Aleksandra Schacht-Petersen) napisała: „Dziś coraz lepiej zdajemy sobie sprawę z tego, że krytyka, wzbudzanie poczucia winy czy zawstydzanie – czyli pokazywanie ludziom, że są źli w nadziei, że się poprawią – nie przynosi oczekiwanego efektu”**. Konsekwencją jest zahamowanie postępu praktyki i uzależnienie od nauczyciela, wyrażające się ciągłym oczekiwaniem potwierdzania, że pozycja jest dobrze wykonana.
Tendencja do nadmiernej krytyki jest bardzo głęboko zakorzeniona w naszej świadomości. Przejawia się to również w funkcjonowaniu systemu społecznego. Wystarczy zwrócić uwagę na fakt, że system edukacji powszechnej, którego znakomita większość z nas doświadczyła, funkcjonuje na zasadzie negatywnej – uzyskana ocena jest wynikiem wskazania ile popełniono błędów, czyli co zrobiono źle.
Tymczasem jednym z fundamentów jogi jest nijama santosa – zadowolenie, a jak mówią sutry …pielęgnowanie życzliwości, współczucia, zadowolenia… (JS I.33) jest niezbędne dla oczyszczenia świadomości.
Świadomy nauczyciel powinien dostrzegać zarówno swoje, jak i ucznia ograniczenia w tym zakresie. Bardzo pomocne jest dokładne przyjrzenie się językowi jakiego używa nauczyciel podczas prowadzania zajęć. Pozwala to również uczniowi ocenić nauczyciela.
* NVC – Nonviolent Communication (Porozumienie Bez Przemocy) sposób porozumiewania się opracowany przez M. B. Rosenberga, który dzięki skupieniu uwagi na pewnych aspektach komunikatu rozmówcy oraz własnego (mianowicie na uczuciach i potrzebach), a także specyficznym formom posługiwania się językiem, pozwala na całkowite wyeliminowanie lub co najmniej ograniczenie możliwości wystąpienia przemocy w dialogu w jakiejkolwiek formie, psychicznej lub fizycznej (źródło Wikipedia)
** Cytat z Żuczkowska Aleksandra Zofia, Dialog zamiast kar, Wyd. MiND, 2015